Toen mijn leidinggevende mij eind 2017 na jaren als freelancer vroeg om ambtenaar te worden, had ik niet bedacht dat het dit avontuur van de begripvolle ambtenaar zou zijn. Ik denk hij ook niet. Later, toen mijn blog steeds meer reuring begon te veroorzaken onder collega’s vroeg hij me met een knipoog ‘wanneer ik me nu eindelijk eens ging gedragen, als ambtenaar’.
Begin 2019 kreeg ik van DUO een coachingstraject. Samen met Willem Jan Borghardt, coach vanuit de Gemeente Leeuwarden onderzocht ik mijn eigen waarden en integriteit. Met Willem Jan had ik confronterende gesprekken. Hij hielp mij een eigen koers uit te stippelen. Als ambtenaar, als ontwerper, als Maike. Aan het einde van het coachingstraject formuleerde ik mijn drie waarden: open, eerlijk en samen.
Open is niet gesloten en ook (nog) niet afgedaan. Je kunt erbij, het is open. Je kunt iets openmaken wat dicht is. Open zijn past bij het publieke karakter van de overheid. Wij zijn vóór de burger en ook vàn de burger.
Eerlijk is betrouwbaar zijn. Het is openhartig zijn, eerlijk zeggen hoe het is. Het betekent ook dat je een confrontatie niet uit de weg gaat en geen zachte heelmeester bent. Je hebt moed nodig om eerlijk te zijn.
Samen, daar heb je per definitie de ander voor nodig. Samen is je verhouden tot de ander. Samen betekent voor mij de ander op gelijke waarde schatten. Of dat nu mijn collega, de minister of een burger is. Samen betekent dat je verbonden bent met elkaar.
Op deze waarden viel ik de afgelopen twee jaar regelmatig terug. Ik wil eerlijk zijn, dat betekent dat ik geen halve waarheden deel en soms de moed uit mijn tenen moet halen. Ik wil open zijn, en laten zien hoe ik mijn keuzes maak. Daarom schreef ik over elke stap op mijn onderzoeksblog.
En ik wil het samen doen. Met burgers, bijvoorbeeld studenten. Ik vond hun aandeel in mijn onderzoek fantastisch en werd regelmatig verrast door de mooie, bijdehante en eerlijke verhalen die zij met me deelden. Maar ook samen met collega’s, hun inbreng in mijn onderzoek is van onschatbare waarde. En samen met mijn organisatie. Ik ben zelf ook ambtenaar en deel van het geheel en ik vind het belangrijk dat mijn organisatie, DUO, ook achter mijn openheid en eerlijkheid staat.
Dit zelfportret kun je zien in de video in essay Jezelf laten zien.
Deze eigen waarden en hoe die verweven zijn met mijn onderzoek, laat ik zien in mijn zelfportret.
Mijn zelfportret als begripvolle ambtenaar.
Zo zouden we ook als digitale overheid kunnen zijn: open, eerlijk en in verbinding met burgers. Deze waarden zijn het DNA van mijn definitie van de begripvolle ambtenaar. Ik wil deze waarden graag cadeau doen aan de hele overheid.
Ik denk namelijk dat ik niet de enige ambtenaar in een uitvoeringsorganisatie ben die zich afvraagt hoe je ‘je hoort te gedragen als ambtenaar’.
Parlementair Onderzoek Uitvoeringsorganisaties, Kamerstuk 35387 van 11 februari 2020.
Volkskrant: De macht van de bureaucratie: Kamer onderzoekt de teloorgang van de menselijke maat, 11 februari 2020.
In februari dit jaar begon de Tweede Kamer een parlementair onderzoek naar ‘de teloorgang van de menselijke maat bij de digitale overheid’. De aanleiding was een motie van o.a. Pieter Heerma van het CDA. In de Volkskrant zegt hij hierover:
“Het gaat niet over één uitvoeringsvraagstuk of over één dienst, maar over het gezicht van de overheid überhaupt, over dat compliance-denken (de strikte naleving van de regels, red.) en dat formulierdenken. (...) Het gaat om de vraag hoe de overheid haar menselijke gezicht meer kan tonen en hoe wij ons werk beter kunnen doen, zodat die uitvoerders hún werk beter kunnen doen.”
Hun onderzoeksvragen lijken nogal op die van mij. Zij zullen in het onderzoek vast niet ambtenaren gaan fotograferen, en dat hoeft natuurlijk ook niet. Het gaat erom dat we ontdekken hoe de overheid, die nu vaak digitaal is, een begripvolle verbinding kan hebben met burgers. Dat kan doordat we de onbegripvolle patronen die in onszelf, in onze organisaties en in onze verbinding met de burger en de politiek zitten, doorbreken door een begripvolle ambtenaar te zijn. Met deze site geef ik daar een voorzet toe.
Bij meer menselijkheid bij de overheid denken we vaak aan een extra balie bij de ingang, meer capaciteit bij de telefonie of dat we meer uitzonderingen kunnen maken, buiten de computer om.
Als we bij het perspectief van de mens beginnen, kunnen we elk stokje van de estafette samen met onze doelgroep ontwerpen. Hoe willen we dat de begripvolle verbinding is? En welke impact heeft ‘dit stokje’ op die verbinding?
Door hier open en eerlijk over in gesprek te gaan, samen met burgers, geven we hen en onszelf de kans om de menselijke maat terug in het systeem te ontwerpen. Een schone taak voor een begripvolle ambtenaar!
Met mijn open aanpak onderzocht ik niet alleen wie of wat een begripvolle ambtenaar is, maar ontwierp ik ook methodes om hierop te reflecteren en hierin te veranderen, als we dat willen. Ik liet zien hoe je de vier aspecten van een begripvolle ambtenaar in de praktijk kunt brengen. Hier reflecteerde ik steeds op in mijn onderzoeksblog.
Daarmee is dit niet alleen een onderzoek, maar ook een verandering, een ontwikkeling. Een beetje een kip-ei-situatie. Is de oplossing openheid omdat de aanpak open is? Of andersom: is mijn aanpak zo open omdat dat de oplossing is? Ben ik aan het ontwerpen om te onderzoeken? Of ben ik aan het onderzoeken om daarmee te ontwerpen?
Bij mij kwam het tegelijk: het onderzoek en het ontwerp. Oplossing en aanpak versterkten elkaar steeds. Ze zijn met elkaar vervlochten. Ik werd soms ingehaald door mijn collega’s. Zij hadden geen zin om te wachten tot ik was afgestudeerd en met conclusies kwam, maar gingen direct aan de slag.
Analist Jean bijvoorbeeld. Hij paste zijn eigen aanpak aan en gaf begrip een belangrijke rol in zijn analyses. Zo probeerde hij direct een begripvolle ambtenaar te zijn. Interactie-ontwerper Elian ontdekte dat hij de onbegripvolle patronen niet kon doorbreken. Hij besloot geen ambtenaar meer te zijn.
Uit mijn onderzoek ontstaan spin-offs waar mijn collega's direct mee aan de slag gingen.
Andere collega’s die de fotoserie volgden, melden zich enthousiast om met de inzichten aan de slag te gaan. Er ontstonden allerlei spin-offs van mijn onderzoek. Ik ging bijvoorbeeld samen met collega’s ontwikkelteams coachen om in hun drie-wekelijkse planning het perspectief van de burger concreet een plek te geven.
Ik kan hier nog heel lang over doorgaan (en dat ga ik ook vast doen op mijn onderzoeksblog), maar de belangrijkste ontwikkeling is dat open, eerlijk en samen steeds meer een plek kreeg in mijn organisatie. Dat ging niet zonder slag of stoot, maar doordat ik hier de ruimte voor kreeg, liet DUO zien een voorloper te zijn als begripvolle digitale overheid. Het maakt me trots om bij DUO te werken.
Op Rijksoverheid.nl lees je over dit programma.
Een maand voor mijn afstuderen werd ik gevraagd voor het team dat de Covid-19-notificatie-app ontwerpt. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport onderzoekt hoe digitale middelen ingezet kunnen worden bij de bestrijding van het coronavirus. Bijvoorbeeld een app die burgers alert maakt op een mogelijke besmetting.
Deze app ligt onder een vergrootglas. Iedereen vindt er wat van, en terecht, want het maakt nogal wat uit voor onze relatie met de overheid. Het is meer dan ooit belangrijk dat we dit als overheid open, eerlijk en samen doen.
Daarom is niet alleen de app, het eindproduct straks openbaar, maar ook het proces. Concreet betekent dit dat alle designs, onderzoeken, architectuur en broncode op Github staat, een platform om software te delen. Iedereen kan terug redeneren hoe keuzes gemaakt zijn. Iedereen kan meedenken en corrigeren. Wanneer het team met iets bezig is, delen we de vraag in een openbare community. Hoe zouden jullie dit aanpakken? Wie wil, krijgt toegang tot ons ontwerpbestand om zelf een prototype te maken.
Tijdens het schrijven van deze essays weet ik nog niet of de app een succes gaat zijn. Het kan best zijn dat we tijdens het maken ervan ontdekken dat hij er niet moet komen. Het gesprek erover kan openbaar plaatsvinden. Wat mij betreft is dat hoe we vanaf nu digitale middelen bij de overheid maken. Open, eerlijk en samen.
Het moment dat de eerste onderzoeken en ontwerpen op Github geplaatst werden, had ik kippenvel. Ik vond het zo bijzonder dat we als overheidsteam zo open en eerlijk mochten zijn, en samen met burgers dit kunnen doen. Dat we echt begripvolle ambtenaren kunnen zijn.
Een onderzoek is niet compleet zonder een overzicht van bronnen en een begrippenlijst. Verdiep je nog verder in een begripvolle digitale overheid door zelf ook in de bronnen te duiken. En lees het lexicon en kijk met een andere bril naar bekende begrippen die we elke dag gebruiken bij de overheid.